Gërmimet në vendin antik të Shqipërisë, i zbuluar për herë të parë nga arkeologët në vitin 2018, kanë treguar detaje të mëtejshme për një qytet antik të humbur, që grekët e lashtë mund të kishin ndërtuar, shkruan gazetari Alexander Gale në një artikull të botuar në revistën greke “Greek Reporter”.
Arkeologët, të udhëhequr nga Piotr Dyczek dhe Saimir Shpuza, kanë zbuluar të paktën tre ndërtesa të tjera në vendin që ndodhet pranë fshatit të sotëm Bushat, në Shqipëri.
Qyteti antik u ndërtua në një zonë të banuar kryesisht nga ilirët. Megjithatë, Iliria ishte gjithashtu shtëpia e disa kolonive të lashta greke. Gjetjet nga vendi kanë ndikime greke dhe ilire.
Një qytet i lashtë grek?
Disa tipare të qytetit antik sugjerojnë një lidhje greke. Mbrojtjet e vendbanimit janë tipike helenistike. Arkeologët gjetën një portë të rrethuar nga dy bastione të mëdha dhe muret e qytetit kishin qenë më shumë se tre metra të gjera.
Disa ndërtesa u zbuluan se ishin të mbuluara me pllaka me formë të veçantë në një stil të veçantë të lashtë grek.
Studiuesit nuk janë të sigurt se çfarë funksioni kanë patur këto ndërtesa.
U zbuluan edhe sende të përditshme në stilin grek. Enët e pijes të quajtura skyphoi (njëjës: skyphos) përdoreshin nga banorët e qytetit.
Grekët e lashtë shpesh pinin verë me një skifo, një filxhan me dy doreza, të zbukuruara zakonisht me simbole nga mitologjia ose nga jeta e përditshme.
Një tjetër qytet antik që besohet se është themeluar nga grekët është afër vendit në Bushat.
Sipas historianit të lashtë grek Diodorus, Lisos aty pranë u themelua nga Dionisi i Sirakuzës në vitin 385 para Krishtit.
Sirakuza ishte një qytet i lashtë grek në Siçili.
Dionisi thuhet se ka themeluar qytetin si pjesë e një strategjie për të siguruar tregtinë e Sirakuzës përtej detit Adriatik.
Nëse zona arkeologjike në Bushat dikur ka qenë një polis (qytet) grek, nuk është e sigurt se nga kanë ardhur fillimisht themeluesit e tij në botën greke. Një lidhje me Lisosin është e mundur.
Teoritë alternative
Studiuesit që punojnë në këtë zonë mendojnë se mund të ketë qenë qyteti antik i Basanisë, një vendbanim ilir.
Basania njihet kryesisht për historianët modernë përmes shkrimeve të historianit romak Livi.
Livi përshkruan se si, në vitin 168 para Krishtit, mbreti ilir Genti rrethoi Basaninë gjatë Luftës së Tretë Ilire. Basanët, pavarësisht se ishin edhe ilirë, kishin lidhur aleancë me Romën.
Monedhat dhe fragmentet e qeramikës të gjetura nga studiuesit thuhet se janë të shekullit të IV dhe I para Krishtit, periudha kohore në të cilën përfundimi i gjetjeve përkon me shpërbërjen e Mbretërisë Ilire si pasojë e Luftërave Ilire.
Ky korrelacion është një arsye bindëse pse studiuesit mendojnë se qyteti antik mund të jetë Basania.
Gjetjet e lashta greke nuk do të ishin të pavend në një qytet ilir. Grekët e lashtë kishin një ndikim të gjerë kulturor në të gjithë Mesdheun. Produktet greke si vera dhe qeramika ishin të kërkuara nga një sërë popujsh të lashtë.
Arkitektura dhe arti grek frymëzuan në mënyrë rutinore kulturat fqinje, më e famshmja Roma, por edhe Petra dhe India e lashtë.
Kontakti midis grekëve dhe ilirëve ishte i shpeshtë. Kjo përfshinte luftën, tregtinë dhe shkëmbimet kulturore.
Babai i Aleksandrit të Madh, Filipi II i Maqedonisë, u martua me një princeshë ilire të quajtur Audata.
Edhe Pirro i Epirit u martua me një princeshë ilire në vitin 292 p.e.s.
/ata.gov.al
