Sot, mes mosmarrëveshjeve politike dhe shpeshherë e perceptuar si një vend migrantësh, Shqipëria është një tokë e pasur me art dhe histori, siç përshkruhet në pikturat e artistit të madh Vangjush Mio.
Në memorien evropiane, Shqipëria lidhet shpesh me migracionin dhe është e vështirë të harrohet zbarkimi i madh i emigrantëve në Itali, që ndodhi më 8 gusht 1991, në portin e Barit. Ishte një ngjarje e rëndësishme në kryengritjen e popullit shqiptar, sipas një artikulli të botuar në revistën italiane “Domus”.
Megjithatë, Shqipëria nuk është vetëm një vend emigrantësh, por një tokë e pasur me art dhe histori, siç është portretizuar gjallërisht nga artisti Vangjush Mio.
Mio është poeti i peizazhit shqiptar, impresionisti i parë dhe i vetëm shqiptar dhe iniciator i Artit Modern në Shqipëri.
Vangjush Mio u lind në Korçë në vitin 1891, një qytet në kufi me Greqinë dhe Maqedoninë e Veriut, i njohur si Parisi i Vogël i Shqipërisë, në një familje me origjinë modeste.
Ai u shpërngul në Bukuresht në moshë shumë të re me të vëllanë. Në vitin 1915, ai nisi studimet në Universitetin Kombëtar të Arteve në Bukuresht përpara se të shkonte në Romë në 1920 për t’i vazhduar ato në Akademinë Mbretërore të San Luca.
I magjepsur thellësisht nga piktura impresioniste italiane e Silvestro Lega, Giovanni Fattori, Telemaco Signori, i njohur si Macchiaioli, Mio filloi të studionte sekretet, përdorimin e ngjyrave dhe sintaksën e tyre.
Megjithatë, më pas, Mio u detyrua të kthehej në Shqipëri. Fatkeqësisht, jeta e artistit në kryeqytet kërkonte shumë përpjekje, veçanërisht financiarisht.
Ai pranoi detyrën në shkollën franceze në Korçë si mësues arti. Kjo shkollë prestigjioze jo vetëm që e shpërbleu Mion ekonomikisht, por mbi të gjitha e shpërbleu atë me prestigjin që vinte nga roli që ai mbante.
Ndër studentët e tij ishte edhe Enver Hoxha, një politikan i shquar i Partisë Komuniste, i cili më vonë u bë lider i Shqipërisë.
Falë kësaj pune dhe postit që mbante, artisti u kthye në Itali në vitin 1924 për t’u diplomuar me një bursë shtetërore.
Megjithatë, Shqipëria mbeti dashuria e tij më e madhe dhe pas përfundimit të studimeve dhe disa udhëtimeve, Vangjush Mio u kthye në vendlindje.
Vangjush Mio në studion e tij
Përdorimi i fotografisë u bë i nevojshëm për të, teknikat i mësoi nga miku dhe fotografi i tij Kristaq Sotiri.
Gjithçka ishte thelbësore në mënyrë që çdo detaj i atdheut të tij të mund të inspektohej pa lënë asgjë, duke e lejuar atë ta riprodhonte në kanavacat e tij përmes penelit të tij.
Format, hijet, tonet, gjithçka ishte vendimtare, gjithçka ishte jashtëzakonisht e vërtetë dhe komplekse në thjeshtësinë e saj.
Për Mion, Shqipëria është një vend themelor, jo vetëm për rrugëtimin e tij artistik, por për historinë, peizazhin, të shkuarën e largët dhe të tashmen e një vendi me një mijë bukuri, ndoshta shumë lehtësisht të harruar.
Ai e pikturoi atë në çdo cep, siç do të pikturonte një muzë.
Ngjyrat, detin, kishat, kodrat, banorët, një tokë për t’u zbuluar, për t’u kapur.
Mes natyrës më të pacenuar, qëndron lartë Manastiri i Shën Naumit. Në stilin bizantin, manastiri ka pamje nga liqeni i Ohrit.
I përkiste Shqipërisë derisa mbreti Zog i Shqipërisë, në vitin 1925, vendosi t’ua dhuronte jugosllavëve në shenjë mirënjohjeje për ndihmën e tyre për të rifituar pushtetin.
Pakënaqësia e shqiptarëve ishte aq e fortë sa Mio, në vitin 1941, e zgjodhi si temë, si për ta mbajtur pranë vetes, popullit të tij.
Perspektiva është intriguese. Manastiri duket pothuajse si një zbukurim arkitektonik që i hap rrugën asaj rruge të shkretë e të bardhë ku ulet një djalë, ndoshta duke mbetur i qetë ndërsa është i zhytur në leximet e tij.
E bardha magjeps skenën, gjithçka zbehet, por në pjesën e sipërme të veprës artistike, vetë hija e manastirit e kthen vëmendjen e shikuesit drejt tij.
Një material i lehtë që përzihet me format dhe dritat e atij peizazhi të dashur. Mio e shndërron teknikën e pikturës në realitet.
Thuajse ndjehet sikur ndjen ngrohtësinë e diellit, cicërimën e zogjve, zhurmën e erës. ‘Përshtypja’ bëhet e tija.
Mios i pëlqente të udhëtonte dhe në të vërtetë, veprat e tij u ekspozuan në Itali, veçanërisht në Venecia, ku mori pjesë në Bienalen e famshme në vitin 1923.
Arti i tij gjithashtu mori rrugën drejt Lindjes së Mesme dhe të Largët, Rumanisë dhe Bienalen në Aleksandri.
Megjithatë, atij i pëlqente veçanërisht të eksploronte Shqipërinë e tij. Ai u ndal në Berat, në pjesën jugore të vendit, dhe pikturoi një pamje të një qyteti që tani është një vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.
Vangjush Mio, Kisha e Shën Naumit, 1941, vaj në pëlhurë
Një sintezë kombinimesh mes Perëndimit dhe Lindjes, të ndarë nga lumi Osum, Mio zgjodhi anën më të thjeshtë, më ‘mesdhetare’ të Beratit.
Dikush mund të ndihet sikur të kujton një qytet të vogël në Pulia, brigjet e të cilit janë jo shumë larg, bimësia e dendur dhe e parregullt, rrugët me kalldrëm dhe e bardha e përhapur që ofron perspektivë.
Perspektiva studiohet gjithmonë me përpikëri, asgjë nuk i lihet rastësisë dhe materiali piktorik, në lehtësinë e tij, i shton thellësi poetike veprës.
Në Korçë, vendlindja e tij, në një rezidencë tipike osmane, qëndron Muzeu Vangjush Mio, shenjtërorja e tij. Gjithçka ruhet me kujdes ekstrem.
Punimet e tij ende në kavalet, muret e stolisur me peizazhe dhe natyra të qeta, portretet e tij, nudot e tij. Dysheme druri dhe dërrasa druri. Shtëpia e tij, arti i tij.
Për Vangjush Mio, Shqipëria ka qenë burimi më i madh i frymëzimit, muza e tij, mundësia e tij artistike.
/ata.gov.al
