Profesori grek nxjerr faktet: Gjuha shqipe dhe kontributi i saj në greqisht

1

Me një pikturë të vitit 1980 nga virtuozi Guri Madhi, ku paraqiten dy shqiptarë mbi kuaj që takohen, media greke Protothema ka dekoruar dhe ilustruar një artikull mbi gjuhën shqipe dhe ngjashmëritë që ka ajo me gjuhën greke.

Në shkrimin e medias greke flitet për raportin e gjuhës shqipe me ilirishten, alfabetin e shqipes , sa fjalë me origjinë shqipe ka në idiomat e Epirit dhe sa fjalë shqipe ka në fjalorin e greqishtes së re? Interpretimi i së vërtetës përmes filtrave preferencial s’ka se si të mungojë, megjithatë drejt kësaj të vërtete ka nisur të shkohet.

Artikujt që kemi shkruar herë pas here që i referohen çështjeve gjuhësore tërheqin interesin e shumë lexuesve. Disa herë në komentet e tyre paraqesin shumë greqishten moderne si e ardhur nga shqipja, ndërsa në të njëjtën kohë lartësojnë alfabetin e “pasur” të shqipes, ndërsa tallen me greqishten “e varfër”.

Por a është e vërtetë gjithçka që shkruajnë komentuesit? A është kaq i madh ndikimi i gjuhës shqipe në greqisht? Me këto çështje do të merremi sot, duke pasur si burim kryesor librin e Konstantinos Ev. Oikonomou, i cili ishte prej vitesh punon si pedagog, asistent profesor dhe profesor i asociuar në Universitetin e Janinës, “NDIKIMI GJUHËSOR SHQIPTAR NË IDIOMAT KONTINENTALE”. Duhet theksuar se K. Economou përdor si burime më shumë se 40 shkrime greke dhe të huaja të cilat i përmend me hollësi në librin e tij.

A ka lidhje shqipja me ilirishten?
Shqipja është një gjuhë indo-evropiane e pavarur. I përket degës satèm të gjuhëve indoevropiane (edhe pse rezerva për këtë ka shprehur A. Hetzer-Z. Finger në veprën e tyre “Lehrbuch der vereintlichten albanischen Schriftsprache”, Hamburg, 1993). Dikur besohej se shqipja është vazhdim i gjuhës ilire.

Megjithatë, kjo pikëpamje sot nuk pranohet gjerësisht, pasi hendeku kohor ndërmjet dëshmive të para gjuhësore të ilirishtes nga lashtësia (toponime, antroponime dhe pak prozegorikë) dhe dëshmive të para të shkruara të shqipes që datojnë në shekullin XV është i madh. Natyrisht, shqiptarët e sotëm e konsiderojnë veten pasardhës të ilirëve të lashtë dhe gjuhën e tyre si një evolucion të ilirishtes së lashtë.

Gjuha shqipe është ndikuar shumë nga të tjerët (latinisht, greqisht, turqisht etj.) gjë që e bën edhe më të vështirë reduktimin e saj në ilirishte. Vazhdim i gjuhës ilire është sot gjuha mesapiane në Italinë e poshtme. Natyrisht, në ndryshim nga shqipja, greqishtja ruan nga nënshtresa gjuhësore parahelenike shumë toponime dhe antroponime, por edhe prozore (emra që tregojnë një grup fytyrash të ngjashme kafshësh ose sendesh, p.sh. njeri, qen, shtëpi).

Ku flitet sot gjuha shqipe dhe si u krijua?

Gjuha shqipe flitet sot në kufijtë gjeografikë të Shqipërisë në pjesën më të madhe të Kosovës dhe nga popullsia shqiptare (rreth 500.000) e të ashtuquajturës Maqedonia e Veriut. Përveç këtyre zonave, nga epoka bizantine e vonë dhe nga koha e pushtimit turk ekzistojnë “ishuj gjuhësorë” shqip në Kalabri ku dialekti shqip flitet nga të ashtuquajturit arbëreshe, në Greqi ku arvanitika është një varietet variantesh i toskërishtes (dialekti i shqipes jugore) dhe në rajone të veçanta të Bullgarisë, Ukrainës dhe Dalmacisë ku fliten idioma shumë të lashta të shqipes (Bucholz-Fiedler, “Albanische Grammatik”, Leipzig 1987).

Gjuha e sotme shqipe ndahet në dy grupe të mëdha dialektoreëgegërishtja në veri dhe toskërisht në jug. Kufiri midis dy dialekteve të shqipes konsiderohet të jetë Lumi i Shkumbinit që përshkon Shqipërinë nga lindja në perëndim. Përveç zonës në veri të Shkumbinit, gegërishtja flitet edhe në rajonin e Kosovës.